Να λοιπόν που ο τομέας της τεχνολογίας επιφυλάσσει ακόμη εκπλήξεις: τις τελευταίες 15 ημέρες προσέφερε στον κόσμο το είδος του... θεάματος και δράματος που θα έκανε υπερήφανο κάθε στούντιο του Hollywood. Αυτό είναι από μόνο του πρόβλημα, βέβαια, μα σημαντικότερες ήταν οι σχετικές εξελίξεις: η πιο σημαντική εταιρεία στον πλανήτη αυτήν την στιγμή όσον αφορά στην έρευνα για την τεχνητή νοημοσύνη, η OpenAI - ναι, αυτή που προσέφερε στους πάντες το ChatGPT - πέρασε μία κρίση άνευ προηγουμένου για μία εβδομάδα σχεδόν. Για λόγους που... ακόμη και τώρα δεν έχουν διευκρινιστεί, το διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας απέλυσε τον συνιδρυτή και διευθύνοντα συμβουλό της, τον Sam Altman, το απόγευμα της Παρασκευής 17/11.

Αυτό που επακολούθησε έχει ήδη αναλυθεί και σχολιαστεί τόσο πολύ από τόσες πλευρές που αληθινά δεν έχει νόημα να κάνουμε το ίδιο. Έχει όμως σαφέστατα νόημα να κάνουμε μερικές δύσκολες και σημαντικές ερωτήσεις στην OpenAI για το μέλλον της, και το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης κατ' επέκταση, για μία σειρά από λόγους.

Τί συνέβη δημόσια στην OpenAI
Εν τάχει, μία μικρή περίληψη: σχεδόν αμέσως μετά από την απόλυση του Altman από το διοικητικό συμβούλιο της OpenAI, παραιτήθηκε ο πρόεδρός της Greg Brockman, ακολούθησαν τρία ακόμη υψηλόβαθμα στελέχη λίγες ώρες αργότερα, η τεχνική διευθύντρια Mira Murati διορίστηκε ως προσωρινή διευθύνουσα, ενώ όλες οι εσωτερικές πληροφορίες "έδειχναν" τον Ilya Sutskever - επικεφαλής του ερευνητικού τμήματος της OpenAI - ως τον βασικό υπεύθυνο για όλα αυτά. Το ίδιο Σαββατοκύριακο υπήρξαν ορισμένες επαφές για επιστροφή του Altman στην εταιρεία, οι οποίες όμως αποδείχθηκαν άκαρπες.

Η συνέχεια αποδείχθηκε... κινηματογραφική. Η Microsoft ανακοίνωσε πως προσλαμβάνει τους Altman και Brockman για να αναλάβουν νέο τμήμα έρευνας στην τεχνητή νοημοσύνη εντός εταιρείας. Η διοίκηση της OpenAI όρισε τον πρώην διευθύνοντα του Twitch, τον Emmet Shear, ως μεταβατικό διευθύνοντα μέχρι να βρει τον μόνιμο. Εκατοντάδες υπάλληλοι της OpenAI - συμπεριλαμβανομένων των Murati και Sutskever, ο οποίος για κάποιο λόγο... άλλαξε στρατόπεδο σε 48 ώρες - με επιστολή προς το διοικητικό συμβούλιο απείλησαν να παραιτηθούν και να εργαστούν στην Microsoft παρ' εκτός κι αν ο Altman επέστρεφε στον ρόλο του διευθύνοντα. Ο Altman ωστόσο απαίτησε να παραιτηθεί πρώτα το διοικητικό συμβούλιο που τον απέλυσε, κάτι που όντως έγινε την Τετάρτη 22/11.

Και μετά... σιωπή για δύο εβδομάδες σχεδόν, μέχρι χθες (30/11) που η OpenAI έκανε την πρώτη της ανακοίνωση μετά από εκείνα τα γεγονότα. Δεν έχουν οριστεί ακόμη όλα τα μέλη του νέου διοικητικού συμβουλίου - θα είναι πιο πολλά πλέον, ενώ έχει παραχωρηθεί μη εκτελεστική θέση και σε εκπρόσωπο της Microsoft - όμως οι Altman και Brockman επιστρέφουν επίσημα στην OpenAI, στους πρότερους ρόλους τους. Το ίδιο και η Mira Murati. Πού... καταλήξαμε λοιπόν μετά απ' όλα αυτά; Η OpenAI έχει τώρα τον ίδιο διευθύνοντα, τον ίδιο πρόεδρο, τους ίδιους υπαλλήλους και διαφορετικό διοικητικό συμβούλιο σε σχέση με τα αντίστοιχα πρόσωπα που την εκπροσωπούσαν στις 16/11. Είναι, λοιπόν, εν πολλοίς η ίδια εταιρεία; Όχι. Εξηγούμε γιατί.

Ποιοί ήταν οι πραγματικοί λόγοι για όσα συνέβησαν στην OpenAI
Όσα συνέβησαν τις τελευταίες δεκαπέντε ημέρες στην OpenAI κέντρισαν, όπως ήταν φυσικό, την περιέργεια του δημοσιογραφικού κόσμου όσον αφορά στο τί ακριβώς κάνει αυτή η εταιρεία από την ημέρα που άλλαξε το τοπίο της τεχνητής νοημοσύνης με το ChatGPT (από πέρσι τέτοιο καιρό δηλαδή)... και η εικόνα που προκύπτει δεν είναι καθόλου καλή. Όπως αποδεικνύεται, η γνωστή ιδεολογική διαφορά ανάμεσα στα δύο διαφορετικά "στρατόπεδα" ενός της OpenAI - αυτού που θέλει την γρήγορη εμπορευματοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης και αυτού που ζητά περισσότερο προσεκτική, ασφαλή έρευνα και διοχέτευση προϊόντων ΑΙ στην αγορά με τρόπο ελεγχόμενο - δεν είναι απλή... διαφωνία, είναι ένα τεράστιο χάσμα. Επίσης όλα δείχνουν πως ήταν κάτι που ο Sam Altman (ο οποίος ανήκει στο "στρατόπεδο" της γοργής εμπορευματοποίησης του ΑΙ) έκανε ή δεν έκανε, αυτό που οδήγησε στα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου.

Δημοσιεύματα από μία σειρά μεγάλων μέσων ενημέρωσης προσφέρει ορισμένα, τουλάχιστον, "κομμάτια του παζλ". Σύμφωνα με τους New York Times, για παράδειγμα, μερικές εβδομάδες πριν απ' όλα αυτά ο Altman είχε έλθει αντιμέτωπος με την Helen Toner, πρώην μέλος του διοικητικού συμβουλίου, λόγω μιας μελέτης που συνδημοσίευσε τον Οκτώβριο αναφορικά με το ChatGPT. Η Toner είναι διευθύντρια στρατηγικής στο Κέντρο Ασφάλειας και Νέων Τεχνολογιών στην Georgetown της Αυστραλίας και θερμή υποστηρίκτρια της προσεκτικής έρευνας σε εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, καθώς και στην ασφαλή υλοποίησή της σε οποιοδήποτε έργο. Η Toner στην μελέτη της είχε επικρίνει την OpenAI για την επιλογή της να προσφέρει στο ευρύ κοινό πέρσι το ChatGPT στην γνωστή πια, ατελή και προβληματική, μορφή του, καθώς και μόνο η κίνηση αυτή από μόνη της παρακίνησε όλες τις μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας να επιταχύνουν τα δικά τους πλάνα ελαχιστοποιώντας τους ελέγχους σε μέτρα ασφαλείας ή εκτιμήσεις για την ηθική πλευρά των σχετικών επιπλοκών.

Άλλο δημοσίευμα, από το Reuters, προσφέρει ένα διαφορετικό "κομμάτι του παζλ": λίγες ημέρε πριν το διοικητικό συμβούλιο της OpenAI απολύσει τον Altman, ένας αριθμός από ερευνητές είχε στείλει στα μέλη του επιστολή με την οποία "προειδοποιούσε για μία μεγάλη ανακάλυψη τεχνητής νοημοσύνης" που έγινε μέσα στην εταιρεία, η οποία "θα μπορούσε να αποδειχθεί απειλή για την ανθρωπότητα". Αυτή η επιστημονική ανακάλυψη θεωρείται πως σχετίζεται με μία εσωτερική έρευνα της OpenAI ονόματι Q* (Q-Star) και πως είναι ένα σημαντικό βήμα προς την επίτευξη του τελικού στόχου της εταιρείας: της παρουσίασης μίας οντότητας "γενικής τεχνητής νοημοσύνης" (Artificial General Intelligence). Αυτή, η AGI, είναι ευρύτερα γνωστή ως "η πραγματική τεχνητή νοημοσύνη" γιατί περιγράφει ένα αυτόνομο σύστημα ικανό για "κριτική σκέψη" όπως την αντιλαμβανόμαστε ευρύτερα, σε αντίθεση με την AI που εν πολλοίς λειτουργεί βάσει δεδομένων που θα τής δοθούν και μέσα σε συγκεκριμένες παραμέτρους μόνο. Ο ίδιος ο Altman είχε υπερηφανευτεί στις αρχές Νοεμβρίου στο Asia-Pacific Economic Cooperation CEO Summit στο San Fransisco ότι μεγάλα βήματα μπροστά στον τομέα της AGI βρίσκονται πλέον στον ορίζοντα εντός εταιρείας, δηλώνοντας πως "η OpenAI πρόσφατα αφαίρεσε το πέπλο της άγνοιας και ανακάλυψε νέα σύνορα στην έρευνα για την τεχνητή νοημοσύνη".

Αν και κατά πόσο "η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι" στα μάτια του διοικητικού συμβουλίου της OpenAI ήταν όντως αυτή - το ενδεχόμενο δηλαδή ο Altman να μην το ενημέρωσε σχετικά με αυτήν την μεγάλη ανακάλυψη που αναφέρει το Reuters - παραμένει άγνωστο και συζητήσιμο. Ίσως θα μπορούσε να εξηγήσει τον ισχυρισμό του συμβουλίου για "ανειλικρίνεια του Altman στις αναφορές του" όταν τον απέλυσε, ίσως θα μπορούσε να αφορά κάτι διαφορετικό. Αυτό που δεν είναι συζητήσιμο, πάντως, είναι το γεγονός ότι η διοίκηση της OpenAI έτρεφε ήδη ανησυχία με την εμμονή του Altman να προωθεί την εμπορευματοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης σε προϊόντα και υπηρεσίες χωρίς να λαμβάνει στα υπ' όψιν τις πιθανές συνέπειες αυτών των επιλογών.

Ο Altman έκανε ακόμη και κινήσεις που, θεωρητικά, δεν είχαν σχέση με την βασική "αποστολή" της OpenAI ως εταιρείας, όπως π.χ. η προσπάθειά του να βρει κεφάλαια για να ιδρύσει εταιρεία σχεδιασμού και κατασκευής chip για υπολογισμούς ΑΙ: σύμφωνα με το Bloomberg, ο Altman ήθελε να συναγωνιστεί την κορυφαία σε αυτόν τον τομέα nVidia προσφέροντας περισσότερο οικονομικές λύσεις σε πελάτες. Μα... τί είχε να κάνει ο διευθύνοντας μιας εταιρείας έρευνας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, υποτίθεται, με εμπορικά πλάνα που απευθύνονται σε επιχειρήσεις;

Ερωτήσεις, λοιπόν, ξεκινώντας με το "γιατί;"
Όλες οι παραπάνω πληροφορίες, συνδυαστικά, ίσως επαρκούν για να περιγράψουν το πώς έφτασαν στο απροχώρητο τα πράγματα στην OpenAI, οδηγώντας την όλη κατάσταση στα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου. Δεν αρκούν, ωστόσο, να εξηγήσουν το γιατί... και αυτό είναι που κατά βάση θέλουν να μάθουν όλοι όσοι ενδιαφέρονται για το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης. Γιατί το διοικητικό συμβούλιο απέλυσε τον Altman; Πώς δικαιολογήθηκε μια τέτοια κίνηση και βάσει ποιών στοιχείων έγινε αυτή η επιλογή; Με άλλα λόγια: γιατί τώρα και γιατί με αυτόν τον τρόπο;

Μία πιθανή απάντηση είναι αυτή: η ασυνήθιστη δομή της OpenAI δεν είναι ακριβώς ευθυγραμμισμένη - για την ακρίβεια καθόλου ευθυγραμμισμένη - με την βασική αποστολή της εταιρείας. Η OpenAI είναι, θεωρητικά, ένας μη κερδοσκοπικός ερευνητικός οργανισμός που έχει επικεντρωθεί στην τεχνητή νοημοσύνη. Σύμφωνα με την δική της περιγραφή, στο επίσημο website της, είναι "μία εταιρεία έρευνας και εφαρμογών ΑΙ" της οποίας αποστολή είναι "να εξασφαλίσει πως η γενική τεχνητή νοημοσύνη θα ωφελήσει όλη την ανθρωπότητα". Στην πράξη, ωστόσο, αυτός ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός στηρίζεται σε ένα αμιγώς κερδοσκοπικό τμήμα που έχει δεχθεί από το 2019 και μετά γενναιόδωρη χρηματοδότηση από ιδιωτικούς επενδυτές και μεγάλες επιχειρήσεις των οποίων το ενδιαφέρον όσον αφορά στην τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι επιστημονικό ή ανθρωπιστικό. Είναι ξεκάθαρα εμπορικό και οικονομικό.

Αυτά τα δύο τμήματα που συνυπάρχουν στην ίδια εταιρεία εξαρτώνται το ένα από το άλλο, αλλά είναι πασιφανές πως μόνο το ένα από τα δύο ενδιαφέρεται για την περισσότερο μελετημένη, ασφαλή και ελεγχόμενη εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης. Το μη κερδοσκοπικό τμήμα πιθανότατα δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει για πολύ καιρό και με τον ίδιο ρυθμό χωρίς την χρηματοδότηση του κερδοσκοπικού τμήματος, αλλά το μη κερδοσκοπικό τμήμα είναι αυτό βάσει στην έρευνα του οποίου αναπτύσσονται προϊόντα και υπηρεσίες όπως τα ChatGPT και DALL-E. Αυτά είναι τόσο επιτυχημένα ώστε δημιουργούν περισσότερο ενδιαφέρον γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη, προσελκύοντας ακόμη περισσότερους επενδυτές - οι οποίοι όμως πάντοτε θα ζητούν από το μη κερδοσκοπικό τμήμα να επιταχύνεται όλο και πιο πολύ η σχετική έρευνα και να εμπορευματοποιούνται τα αποτελέσματα, ενώ το κύριο ενδιαφέρον των ερευνητών δεν θα έπρεπε να είναι εμπορικό.

Πρόκειται για μία πάρα πολύ δύσκολη ισορροπία να τηρηθεί και, εν τέλει, απορίας άξιο είναι το πώς... δεν έφτασε "ο κόμπος στο χτένι" σε αυτήν την εσωτερική σύγκρουση στην OpenAI πολύ νωρίτερα από τον Νοέμβριο του 2023. Από το 2019 και μετά, που η Microsoft άρχισε να επενδύει δισεκατομμύρια δολάρια σε αυτήν την εταιρεία - κατέχει το 49% της αυτήν την στιγμή - η OpenAI στην ουσία έπαψε να είναι "μη κερδοσκοπική". Για εταιρεία ερευνών, δε, η οποία υποτίθεται πως ιδρύθηκε για να μοιραστεί τα αποτελέσματα της έρευνάς της με τρόπο "ανοιχτό", η OpenAI λειτουργεί με τρόπο σαφώς αδιαφανή. Κανένας έξω από τα γραφεία της δεν γνωρίζει πόσο μακριά έχει φτάσει η έρευνά της στους τομείς AI/AGI, δεν είναι σαφές με ποιούς μοιράζεται την πρόοδο και τα αποτελέσματα των ερευνών της, ενώ δεν έχει δημοσιοποιηθεί και το είδος της πρόσβασης που η Microsoft ή άλλοι επενδυτές έχουν σε αυτά τα αποτελέσματα. Σε καμία περίπτωση ο τρόπος με τον οποίο θα περιέγραφε κανείς έναν "ανοιχτό" μη κερδοσκοπικο ερευνητικό οργανισμό.

Από δω και πέρα τί, OpenAI;
Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός πως στην καρδιά των γεγονότων της 17ης Νοεμβρίου στην OpenAI βρίσκεται ο Sam Altman τόσο ως ηγέτης της, όσο και ως εκπρόσωπος του "στρατοπέδου" που επιδιώκει την εμπορευματοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης - τόσο εντός της εταιρείας, όσο και γενικότερα. Υπάρχουν όμως ερωτήματα που πρέπει να τεθούν στην OpenAI ανεξαρτήτως Altman. Ένα προφανές, για παράδειγμα, αφορά τον χαρακτήρα της αυτόν καθ' αυτόν: μπορεί να ισχυριστεί κανείς πως η OpenAI παραμένει μη κερδοσκοπικός οργανισμός αν η λειτουργία της βασίζεται σε χρηματοδότηση επενδυτών και πολυεθνικών που προσβλέπουν στο κέρδος και μόνο; Μπορεί η OpenAI να ισχυριστεί ξανά πως εργάζεται για να εξασφαλίσει ωφέλη της τεχνητής νοημοσύνης για όλη την ανθρωπότητα, όταν επιτρέπει ξεκάθαρα πειραματική και προβληματική τεχνολογία όπως το ChatGPT να υλοποιείται σε τόσο ευρείας κλίμακας προϊόντα όπως τα Windows και το Office 365;

Είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό το γεγονός ότι αυτή η ερώτηση δεν απευθύνεται μόνο στην διοίκηση της OpenAI. Αν το 90% των υπαλλήλων αυτού του "μη κερδοσκοπικού" ερευνητικού οργανισμού απειλούσε να πάει να κάνει ακριβώς την ίδια δουλειά για μία ιδιωτική εταιρεία όπως η Microsoft, παρ' εκτός κι αν ο Altman - υπενθυμίζουμε το "στρατόπεδο" στο οποίο ανήκει - επέστρεφε στην θέση του διευθύνοντα, τί λέει αυτό για την OpenAI συνολικά; Αρκεί το υπόλοιπο 10% να πείσει οποιονδήποτε πως αυτή είναι μία εταιρεία που ενδιαφέρεται για το συμφέρον της ανθρωπότητας όσον αφορά στην έρευνα και ανάπτυξη τεχνολογιών βασισμένων σε AI/AGI;

Η αναφορά στα Windows και το Office 365 οδηγεί αναπόφευκτα σε μία άλλη ερώτηση: αφού η Microsoft έχει επενδύσει τόσα στην OpenAI - και ήταν πρόθυμη να προσλάβει το 90% των υπαλλήλων της αν η αρχική διοίκηση της εταιρείες δεν επανέφερε τον Altman - δεν καταμαρτυρούν όλα αυτά ήδη μία κατάσταση που δεν θα έπρεπε να επικρατεί σε έναν μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ερευνητικό οργανισμό και μάλιστα με τόσο μεγάλης σημασίας αντικείμενο; Και είναι αυτή η υπερβολικά στενή σχέση ανάμεσα στην OpenAI και την Microsoft μία κατάσταση που θα έπρεπε να δέχονται έτσι απλά και αδιαμαρτύρητα όλες οι υπόλοιπες εταιρείες τεχνολογίας στον κόσμο; Αν μη τί άλλο, με τον τρόπο που εξελίχθηκαν τα πράγματα η ανάμιξη της Microsoft στην λειτουργία της OpenAI θα είναι ακόμη μεγαλύτερη από δω και πέρα, όπως το... κατέστησε σχεδόν με θράσος σαφές δημόσια ο Satya Nadella.

Σημαντικότερη αλλαγή, ωστόσο, και πλέον ανησυχητική για το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης, είναι αυτή που χαρακτηρίζει απροκάλυπτα πλέον την διοίκηση της OpenAI: αυτή απαρτίζεται πλέον αποκλειστικά από μέλη του ενός "στρατοπέδου" μόνο, αυτού της εμπορευματοποίησης του ΑΙ. Τόσο η Helen Toner όσο και η Tasha McCauley, και οι δύο υπέρμαχοι της προσεκτικής και ελεγχόμενης έρευνας στην τεχνητή νοημοσύνη, αναγκάστηκαν να παραιτηθούν για να επανέλθει ο Altman. Ο Sutskever - ο επικεφαλής έρευνας που αρχικά "πρόδωσε" και μετά υποστήριξε τον Altman - θεωρούνταν πάντοτε "ουδέτερος" ως προς τις θέσεις του, αλλά όχι μόνο δεν είναι πια μέλος της διοίκησης, αλλά απομένει ν' αποδειχθεί ποιός θα είναι ο ρόλος του στην εταιρεία από δω και πέρα. Το μόνο μέλος που παραμένει από την προηγούμενη διοίκηση είναι ο Alan D' Angelo, κύριο μέλημα του οποίου ήταν και είναι μόνο τα συμφέροντα των μετόχων (άρα... "ό,τι πει ο Altman και η Microsoft" στην ουσία). Τα δύο νέα μέλη της διοίκησης της OpenAI, δε, οι Larry Summers και Bret Taylor, είναι εξαιρετικά αμφιλεγόμενα στελέχη σε μεγάλες επιχειρήσεις ή κυβερνητικές θέσεις που δεν προϊδεάζουν για ο,τιδήποτε άλλο από την πλήρη εμπορευματοποίηση του ΑΙ.

Η τελευταία, προφανής ερώτηση λοιπόν, είναι: ποιός ακριβώς έχει απομείνει όχι μόνο στην διοίκηση, αλλά συνολικά στην OpenAI, ο οποίος θα υπερασπιστεί τον αντίλογο της γοργής και ανεξέλεγκτης εμπορευματοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης; Ενδιαφέρεται να δείξει έστω πως προσπαθεί να τηρήσει ιδεολογικές και στρατηγικές ισορροπίες η εταιρεία αυτή ή... ούτε καν; Θα πρέπει να αποδεχθούμε πια την OpenAI ως ερευνητικό τμήμα της Microsoft για την τεχνητή νοημοσύνη, πρακτικά; Οι επόμενες εβδομάδες και μήνες θα απαντήσουν σε όλα αυτά, όμως - μετά από όλες τις εξελίξεις των τελευταίων δεκαπέντε ημερών - η OpenAI εκπέμπει πλέον την εικόνα μίας άλλης εταιρείας που μόνο "μη κερδοσκοπικό οργανισμό" δεν μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς. Τί ακριβώς σημαίνει αυτό για το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης, θα αποδειχθεί σε βάθος χρόνου. Καλώς ή κακώς, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.