Κάτω από κανονικές συνθήκες, ομολογούμε πως και της δικής μας αντίληψης... χιλιόμετρα της έχει διαφύγει το γεγονός. Όμως είναι 1-2 απλές ειδήσεις ή, στην προκειμένη περίπτωση, απλώς και φήμες, αρκετές για να μάς κάνουν να συνειδητοποιήσουμε ότι μερικά ζητήματα στο χώρο της ηλεκτρονικής διασκέδασης "αιωρούνται" άλυτα εδώ και πάρα, πάρα πολύ καιρό. Η σχετική συζήτηση δεν έκλεισε ποτέ, όμως δείχνει να έχει θαφτεί "κάτω από το χαλάκι" βολικά - όμως χθες το ζήτημα επανήλθε στο προσκήνιο λόγω ενός άρθρου που εμπλέκει έναν φαινομενικά άσχετο διάσημο, τον Bruce Willis, με την ψηφιακή μας μουσική. Και... "άνοιξαν οι ασκοί του Αιόλου" πάλι. Και όχι άδικα.

Αναφερόμαστε στο σχεδόν... φιλοσοφικό, αλλά υπαρκτό και πρακτικά σημαντικό θέμα του "ποιός κατέχει τα δικαιώματα των ψηφιακών αρχείων ηλεκτρονικής διασκέδασης και τί ακριβώς αγοράζει κανείς όταν πληρώνει γι' αυτά;". Σύμφωνα με άρθρο της αγγλικής Daily Mail (που στη συνέχεια διαψεύστηκε ως ανακριβές), το ίδιο ερώτημα είχε και ο γνωστός ηθοποιός Bruce Willis, ο οποίος είναι ως γνωστόν φανατικός μουσικόφιλος. Ο Willis έχει αγοράσει από το ηλεκτρονικό δισκοπωλείο της Apple, το iTunes, αμέτρητους δίσκους σε μορφή ψηφιακών αρχείων. Αυτή την πολύ μεγάλη μουσική συλλογή ο Willis επιθυμούσε - σύμφωνα πάντα με το άρθρο - να την κληροδοτήσει στις κόρες του στο πλαίσιο της διαθήκης του. Όχι παράλογη επιθυμία στο μυαλό ενός μουσικόφιλου, πιθανώς. Οι εξοικειωμένοι με την τεχνολογία θα χαμογελάσουν, ίσως, αλλά στο μυαλό του μουσικόφιλου - που έχει ξεκινήσει να συλλέγει πιθανώς βινύλια από μικρή ηλικία - η επιθυμία αυτή δεν είναι, με μία πρώτη εκτίμηση, ανεδαφική. Σωστά;

Λάθος. Ο Willis μετά από τη σχετική (υποθέτουμε σύντομη!) έρευνα φυσικά ανακάλυψε πως στην πραγματικότητα αυτό... δεν γίνεται. Με τον τρόπο που έχουν διαμορφώσει το εμπορικό τους μοντέλο οι δισκογραφικές και η Apple, κανείς μας δεν είναι πραγματικά ιδιοκτήτης της μουσικής που έχουμε αγοράσει ηλεκτρονικά. Αυτό που έχουμε αγοράσει είναι μόνο τα δικαιώματα χρήσης, τα οποία όταν... φύγουμε από το μάταιο τούτο κόσμο (sic), απλώς εξανεμίζονται μαζί μας. Ακόμη κι αν η μουσική μας συλλογή έχει κοστίσει εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια σε πραγματικά, όχι... θεωρητικά, χρήματα.

Ιδέα δεν έχουμε όσον αφορά στο αν και κατά πόσο η "είδηση" για τον Willis και τη μουσική του συλλογή είχε αληθινή βάση ή όχι. Το σίγουρο είναι πως και μόνο όπως τέθηκε το ζήτημα, αρκεί για μάς προβληματίσει εκ νέου. Αγοράζουμε όλα αυτά τα χρόνια νόμιμα μουσική... και μάλιστα σε κόστος που δεν βρίσκεται ιδιαίτερα μακριά από αυτό του αντίστοιχου υλικού album, δηλαδή ενός CD. Αγοράζουμε video games που, όταν μιλάμε για πλήρεις, νέους τίτλους, δεν κοστίζουν λιγότερο απ' ότι τα αντίστοιχα προϊόντα στα ράφια. Με τα ψηφιακά βιβλία - νέες κυκλοφορίες - ισχύει περίπου το ίδιο. Στις ταινίες ισχύει το ίδιο για τις καινούργιες κυκλοφορίες - υπάρχει μια διαφορά τιμής ανάμεσα στο ψηφιακό αρχείο και το DVD/Blu-ray όταν μιλάμε για παλαιότερες ταινίες, αλλά από την άλλη το φυσικό μέσο προσφέρει καλύτερη ποιότητα εικόνας/ήχου. Χμ.

Οι ενημερωμένοι θα παρατηρήσουν ότι και στα υλικά μέσα αποθήκευσης πρακτικά το ίδιο ισχύει: οι εταιρείες "έχουν φροντίσει" ώστε, τυπικά, και εκεί τα δικαιώματα χρήσης να αγοράζει κανείς ως προϊόν, όχι το όποιο δισκάκι στην πραγματικότητα. Δεν διαφωνούμε. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι το υλικό προϊόν μπορείς να το μεταβιβάσεις, με αντίτιμο ή όχι. Αν θέλει κάποιος π.χ. να δωρίσει τη συλλογή των 200+ CD του κλασικής μουσικής σε ένα ωδείο, μπορεί να το κάνει. Αν κάποιος θέλει π.χ. να αγοράσει στο μικρής ηλικίας ανήψι του ένα PSP και να του δώσει όλα τα games που ο ίδιος είχε εδώ και μια πενταετία αγοράσει γι' αυτό, μπορεί να το κάνει. Αν θέλει να πουλήσει φτηνά όλα του τα παλιά αυθεντικά DVD, τα οποία έχει αντικαταστήσει με εκδόσεις σε Blu-ray, επίσης μπορεί να το κάνει. Αν θέλει να πουλήσει τη βιβλιοθήκη του ολάκερη, μπορεί να το κάνει. Νόμιμα σε όλες αυτές τις περιπτώσεις.

Στην περίπτωση των ψηφιακών αρχείων, αυτό είναι αδύνατο. Κάθε αγορά μουσικού κομματιού, ταινίας, video game ή βιβλίου σε ηλεκτρονική μορφή "έχει δεθεί" με ένα όνομα, έναν λογαριασμό στο εκάστοτε Δικτυακό κατάστημα και μία πιστωτική κάρτα. Δεν υπάρχει τίποτε υλικό για να μεταβιβάσει κανείς, δεν γίνεται όμως και να μεταβιβαστούν τα δικαιώματα χρήσης, τα οποία παραμένουν αυστηρά προσωπικά. Και εκεί βρίσκεται η τεράστια νομική επιτυχία της βιομηχανίας του θεάματος, της μουσικής, των εκδόσεων, του gaming κλπ.: στην ηλεκτρονική του μορφή, το προϊόν τους δεν κοστίζει τίποτε να αναπαραχθεί, κάθε φορά ωστόσο πωλείται ως καινούργιο και κάθε φορά περιορίζεται σε έναν και μόνο καταναλωτή. Δεν "περνάει" με τίποτε σε δεύτερο. Κάτι που συμφέρει απόλυτα τις εταιρείες αλλά όχι τον καταναλωτή, για τον οποίο η αξία του προϊόντος πρακτικά εκμηδενίζεται αμέσως μόλις "καταναλώσει" την όποια μουσική, ταινία, video game ή βιβλίο. Ο αγοραστής αυτός πλήρωσε full price κάτι από το οποίο δεν θα πάρει ποτέ πίσω ένα τμήμα της αξίας του αν το πουλήσει ή δωρίσει, χρηματικά ή συναισθηματικά.

Μέσα από αυτό το πρίσμα, πληρώνουμε μάλλον ακριβά αυτή τη στιγμή ως αντάλλαγμα το "εύκολα και γρήγορα" που προβάλλουν ως χαρακτηριστικά αβαντάζ τα ηλεκτρονικά καταστήματα στην αγορά περιεχομένου. Και μέσα από ένα άλλο, συμφέρει να αγοράσει κανείς το ίδιο προϊόν σε υλική μορφή, μακροπρόθεσμα: για ανύπαρκτη ή τόσο μικρή χρηματική διαφορά, καλύτερα να υπάρχει και η πιθανότητα μελλοντικής αξιοποίησης του προϊόντος με όποιον τρόπο ο καταναλωτής κρίνει, παρά... όχι. Δεν είναι τυχαίο που πολλοί δημοσιογράφοι τα τελευταία χρόνια έχουν επιχειρηματολογίσει αναλυτικά υπέρ του να πληρώνουμε σημαντικά λιγότερα για τις ηλεκτρονικές εκδόσεις των album, ταινιών, βιβλίων και games που αγοράζουμε, σε σχέση με τις υλικές εμπορικές (αφού τα κόστη των εταιρειών είναι αναλογικά χαμηλότερα). Και το να υπενθυμίζεται στο κοινό πως με τα ψηφιακά αρχεία δεν αγοράζει καν προϊόν, αλλά μόνο δικαιώματα, είναι κάτι που θα έπρεπε να γίνεται συχνότερα. Ίσως έτσι οι εταιρείες περιεχομένου και διανομής θα υποχρεώνονταν - κάποια στιγμή - να επανεξετάσουν τη στάση τους, που σήμερα ολοφάνερα... γέρνει προς τη δική τους πλευρά μόνο. Γιατί αν είναι αποκλειστικής χρήσης (πολύ συχνά και μιας χρήσης) τα προϊόντα τους, πιθανότατα δικαιούμαστε... έκπτωσης!