Δεν έχουν περάσει παρά ελάχιστα εικοσιτετράωρα από την ημέρα που ο διευθύνοντας σύμβουλος, ιδρυτής και κύριος μέτοχος του Facebook, ο Mark Zuckerberg, βρέθηκε επί δέκα ώρες απέναντι από την αμερικανική Γερουσία για να απαντήσει στα ερωτήματα που τίθενται - απ' όλους μας πια - μετά την αποκάλυψη του σκανδάλου διαρροής των στοιχείων 90 εκατομμυρίων χρηστών του από την Cambridge Analytica. Στο τέλος της εβδομάδας τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης είχαν χαρακτηρίσει την παρουσία του Zuckerberg στο Καπιτώλιο τόσο ως "θέατρο" μιλώντας για την όλη διαδικασία, όσο ως "νίκη" του διάσημου δισεκατομμυριούχου - και η γενική εικόνα μάς βρίσκει σύμφωνους ακριβώς επειδή ο τελευταίος κατόρθωσε να αφήσει πολλές αιχμηρές ερωτήσεις αναπάντητες, χωρίς όντως να δεσμευτεί για τίποτε που δεν είχε δηλώσει τις προηγούμενες ημέρες πως θα κάνει έτσι κι αλλιώς το προσεχές διάστημα.

Όμως μια σειρά από έρευνες και αναφορές ήδη σκιαγραφούν μία εικόνα για το Facebook και τον ηγέτη του διαφορετική από εκείνη που αυτός θα ήθελε να επικρατεί. Για την ακρίβεια, την εικόνα που ο Zuckerberg φοβόταν πιο πολύ απ' όλα πως θα προκύψει μέσα από την θύελλα των αποκαλύψεων που επικρατούν στην επικαιρότητα εδώ κι έναν μήνα.

Έρευνα της συμβουλευτικής Creative Strategies για παράδειγμα - η οποία μάλιστα διεξήχθη τις πρώτες ημέρες αποκάλυψης της υπόθεσης Cambridge Analytica, όταν ακόμη δεν είχαν γίνει γνωστά πάρα πολλά σημαντικά στοιχεία - θέλει σε δείγμα 1000 ερωτηθέντων να προκύπτει ένας αριθμός από διαπιστώσεις. Τρεις στους τέσσερις ερωτηθέντες απάντησαν πως τρέφουν πλέον ανησυχία (μικρή ή μεγαλύτερη) όσον αφορά στο τί πραγματικά συνέβη με την Cambridge Analytica και τί είδους επιπτώσεις είχε στα προσωπικά τους δεδομένα. Ένα αξιόλογο επίσης ποσοστό, σχεδόν ένας στους τρεις, δήλωσε πως δεν έτρεφε ποτέ εμπιστοσύνη στο Facebook ούτως ή άλλως για το όλο ζήτημα, γνώμη που... μάλλον συνάδει τόσο με την δική μας όσο και όλων των μέσων ενημέρωσης που παρακολουθούν τις επιλογές του μεγαλύτερου κοινωνικού δικτύου όλα αυτά τα χρόνια.

Πολύ περισσότερη ανησυχία, ωστόσο, θα πρέπει να αισθάνεται ο Zuckerberg και το επιτελείο του για άλλες διαπιστώσεις της έρευνας. Σύμφωνα με αυτήν ένας στους πέντε χρήστες του σχετικού app δηλώνει πως το αφαίρεσε από το smartphone του, ένας στους τρεις ότι χρησιμοποιεί την υπηρεσία συνολικά λιγότερο πλέον, ενώ ένας στους δέκα δηλώνει ανοιχτά πως διέγραψε το προφίλ του στο Facebook. Επειδή οι περισσότερο ενεργοί χρήστες του δημοφιλούς κοινωνικού δικτύου χρησιμοποιούν το κινητό τους γι' αυτόν τον σκοπό, κι επειδή το Facebook κατά βάση από την δραστηριότητα (engagement) των πολλών εκατομμυρίων τακτικών του χρηστών έχει τα πιο πολλά έσοδα, οι συνέπειες για το Facebook σε οικονομικό επίπεδο ενδέχεται ν' αποδειχθούν μεγαλύτερες από αυτές που εκπρόσωποί του (αυτονόητα) διαπιστώνουν ως "αμελητέες" αυτόν τον καιρό.

Αξίζει να υπογραμμιστεί ξανά πως όταν έγινε η έρευνα δεν είχαν γνωστοποιηθεί πολλά σημαντικά στοιχεία της υπόθεσης και δεν είχαν τεθεί ερωτήσεις για τις οποίες ο Zuckerberg είναι πιθανό πως δεν θα μπορέσει να αποφύγει τις απαντήσεις για πολύ. Μία ιδιαιτέρως "καυτή" είναι η πολυσυζητημένη των shadow profiles στο Facebook: συνόλων από προσωπικά δεδομένα που η υπηρεσία έχει συγκεντρώσει από άλλες πηγές, εξωτερικές (!) για ανθρώπους που δεν έχουν ποτέ εγγραφεί στην υπηρεσία, έτσι ώστε να... "τους βοηθήσει να βρουν τους φίλους τους εκεί όταν το κάνουν" (!!). Κάποια από αυτά τα δεδομένα έχουν συγκεντρωθεί από τα κινητά ανθρώπων βασισμένα σε Android (το Facebook είχε πρόσβαση στην contact list εκατομμυρίων τέτοιων χρηστών), κάποια άλλα όμως έχουν συγκεντρωθεί από την... "ανοιχτή αγορά προσωπικών δεδομένων" (!!!) που υφίσταται στο Internet. Ο Zuckerberg υποσχέθηκε στην Γερουσία πως δεν θα ξαναποκτήσει προσωπικά δεδομένα μέσω αυτής της οδού, ο λόγος του ωστόσο δεν σημαίνει δυστυχώς και πολλά πια.

Άλλες αποκαλύψεις που έγιναν στο ίδιο πλαίσιο θέλουν το Facebook να προσπαθεί ν' αποκτήσει πρόσβαση σε ιατρικά προσωπικά δεδομένα μέσω "ερευνών" (με πιθανό σκοπό να τ' αντιστοιχήσει αργότερα σε προφίλ χρηστών του για διαφημιστικούς σκοπούς), να συνεχίζει την καταγραφή σελίδων του Web που ο χρήστης επισκέπτεται ακόμη κι αν αυτός έχει εξέλθει (logout) από το Facebook μέσω του λογισμικού κοινοποίησης σελίδων (Facebook button), αλλά και να έχει απολύτως ελεύθερη πρόσβαση σε όλα τα προσωπικά μηνύματα των χρηστών στο Facebook Messenger - και πάλι "με στόχο να προσφέρει περισσότερο ενδιαφέρουσες διαφημίσεις" σε κάθε χρήστη του - ακόμη και αφού αυτοί τα διαγράψουν ή διαγράψουν και το προφίλ που χρησιμοποίησαν γι' αυτά.

O Zuckerberg και το επιτελείο του ίσως αισθάνονται πως... "άλλη μία κρίση είναι, θα περάσει" η συγκεκριμένη: πάρα πολύς κόσμος, άλλωστε, εκφράζει μεν δυσπιστία κι ανησυχία για όλα αυτά, συνεχίζει όμως να χρησιμοποιεί το Facebook χωρίς να αλλάζει τις ρυθμίσεις ιδιωτικότητας που αυτό προσφέρει. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, πρόκειται για την σοβαρότερη αρνητική κατάσταση που έχει αντιμετωπίσει μέχρι σήμερα το δημοφιλέστερο κοινωνικό δίκτυο στον κόσμο. Υπάρχουν, δε, εξελίξεις στον ορίζοντα που δεν θα αφήσουν το όλο ζήτημα να "ξεχαστεί" εύκολα, όπως ο κανονισμός διαχείρισης προσωπικών δεδομένων GDPR που θα εφαρμοστεί τον Μάιο στην Ευρώπη και το Facebook θα πρέπει να σεβαστεί ή να υποστεί όλων των ειδών τις συνέπειες (ενδεχομένως ν' αναγκαστεί να εφαρμόσει και στις ΗΠΑ παρά την απροθυμία του Zuckerberg). Ερωτήματα τίθενται πια, άλλωστε, για αδιαφορία της ιδιωτικότητας εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων όχι μόνο για το Facebook, αλλά και από το Instagram και το Whatsapp, επίσης δημοφιλέστατες υπηρεσίες που ο Zuckerberg είχε εξαγοράσει τα προηγούμενα χρόνια.

Το Facebook έχει πολλές φορές χαρακτηριστεί στο παρελθόν - από τότε που ξεπέρασε το 1 δισεκατομμύριο χρήστες ουσιαστικά - ως η μία και ίσως μοναδική Δικτυακή υπηρεσία που έχει πια μεγαλώσει πάρα πολύ για να χαθεί (too bιg to fail). Άλλοτε μπορεί να διακρίναμε ψήγματα αλήθειας σε αυτό, μα όχι πια: μπορεί το δημοφιλέστερο κοινωνικό δίκτυο στον κόσμο να είναι τμήμα της καθημερινότητας εκατομμυρίων ανθρώπων αυτή τη στιγμή, αλλά αν αρκετοί από αυτούς αισθανθούν ανασφαλείς με την χρήση του και αρχίσουν ν' απομακρύνονται, δεν αποκλείεται καθόλου να παρατηρήσουμε την σταδιακή του κατάρρευση με τον ίδιο τρόπο που σταθήκαμε μάρτυρες της εκρηκτικής του ανάπτυξης (και αυτή τη φορά σίγουρα δεν θα χρειαστούν 14 χρόνια). Έχει αντιληφθεί ο Zuckerberg την κρίσιμη καμπή στην οποία βρίσκεται η δημιουργία του και τις μεγάλες, ουσιαστικές αλλαγές που πρέπει να κάνει πριν είναι πολύ αργά; Τους επόμενους μήνες θα το διαπιστώσουμε.